Samani Hanedanlığı Kubbesi Altında Fikirler, İnançlar ve Matürîdî

Abbasi Devleti’nin çevreyi kontrol etme gücünün zayıflamasına paralel olarak müstakil hanedanlıklar ortaya çıkmıştır. Bunlardan birisi de Mâverâünnehir ve Horasan coğrafyasında hâkimiyeti ele geçiren Sâmânî Hanedanlığıdır. Merkezi gücün dağılma sürecine girdiğini fark eden Hanedanlığı varlığını sürdürmek için farklılıkları bünyesinde tutma esasına dayalı yönetim sistemini uygular. Farklı inanç felsefi telakkilerin yer bulmasına zemin oluşturur. Verimli topraklar ipek yolu üzerinde kurduğu hâkimiyet sayesinde ise bölgeyi ticaret merkezine dönüştürür. Bu başarı, kubbesi altında farklı inançların fikirlerin bulmasına, bilimsel tartışmaların yapılmasına gelişmesine Ne var ki gerek bölgenin jeopolitik konumu gerekse iktidar mücadelesinin uzantısı olan taht kavgaları, iç isyanlar, çevresel güç mücadelesi tüketim katmanına sürüklemiştir. 
 Hayatının yaklaşık 69 yılını Ebu Mansûr Mâtürîdî (852 -944) dönemin en önemli düşünürüdür. Sünni anlayışın akılcı boyutunu temsil eder. Mâtürîdî’nin özgünlüğünü rahat müreffeh ortama, fikri düşük seviyede seyrettiği tezine bağlayan görüş gerçeği yansıtmamaktadır. Fikri derinliği, geliştirdiği anlama yorumlama yöntemi, tartıştığı konuların ilmi niteliği, aşırı görüşlere karşı verdiği mücadele bir bilgin olduğunu gösterir. derinliğin özgünlüğün tarihi süreçte “kayıp olduğu” adının gereği gibi anılmadığı gerçektir. Bunun sebebi, Bağdat Basra’nın, Semerkant’tan daha ilim merkezi olduğu, değildir. Çünkü bu dönemde entellektüel sermayenin değiştirdiğini gösteren birçok veri bulunmaktadır. Temel sebep, bölgede etkin iktidar-yorum ilişkisidir. İslam önermenin içeriğini değil, belirler. Görüşlerinden dolayı siyasî destek göremeyen merkezin dışına atılmıştır.